Anders zijn, individu versus de massa.

Identiteitsdenken gaat over zijn. Identiteit is datgene waarin we ons van elkaar onderscheiden. We onderscheiden ons door wat ons verdeelt, door wat we niet gezamenlijk bezitten; door onze inadequate ideeën en onze emoties. Inadequate ideeën zijn empirische ideeën die we opdoen in onze ervaring.

Identiteit staat voor meer dan alleen je naam, adres en woonplaats. Het staat ook voor wie je ten diepste bent en hoe je wordt waargenomen. Identiteit wordt mede gevormd door je omgeving; in de omgang en confrontatie met anderen. Het is een belangrijk bezit dat je moet het bewaken en koesteren. Het kan je zelfvertrouwen bieden maar bepaalt ook hoe je gezien wordt. Je identiteit is aan verandering onderhevig omdat jouw omgeving blijft veranderen.

Als onderdeel van het vraagstuk “veranderen” (persoonlijke ontwikkeling en organisatie-ontwikkeling)  onderzoek ik het fenomeen identiteit en de wijze waarop deze doorontwikkeld en bijgestuurd kan worden. Mijn denken is gevoed door de filosofie, mijn kennis en ervaring, maar ook door de Franse sociologe Nathalie Heinich. Zij stelt dat identiteit op individueel niveau in drie delen wordt opgesplitst, te weten: zelfperceptie (hoe je jezelf ziet), toewijzing (hoe men van buitenaf je ziet) en presentatie (hoe je jezelf aan de buitenwereld presenteert).

Verschillende specialisten leggen bij onderzoek naar identiteit andere accenten, een antropoloog noemt aspecten als cultuur, taal, etniciteit en familie. Een socioloog heeft vooral aandacht voor groepen, de staat en het type samenleving waartoe een persoon al dan niet behoort. Een historicus kijkt naar sociologische-, antropologische-, economische aspecten en plaatst die in de tijd. Ik ga in op persoonlijke ontwikkeling en organisaties.

Identiteit en persoonlijke ontwikkeling

Onderzoek toont aan dat de meesten van ons geloven dat zij de voorgaande jaren veel veranderd zijn, maar de komende jaren niet veel zullen veranderen. Velen gaan ervan uit het deze identiteit  een uitdaging is om relevant te blijven in een wereld die verandert. Omdat we onszelf niet meer zien veranderen, richten we ons op het beschermen van wie we zijn en niet op het groeien naar wie we kunnen worden. We zitten gevangen in onze eigen identiteit.

Veel van ons handelen gebeurt instinctief. Dit uit zich bijvoorbeeld in instinctief argumenteren dat we gelijk hebben, vasthouden aan verhalen waarin we onszelf positief voordoen en dergelijke. We zitten klem in onze eigen ego’s en proberen voortdurend de indruk die anderen van ons hebben te beheersen. Hierbij zoeken wij naar rechtvaardiging in de vorm van “valkuilen” zoals:

Simpele verhalen. Ons verlangen naar eenvoudige verhalen verblindt ons voor de nuance binnen echte verhalen. Gemakkelijk te begrijpen verhalen zijn krachtig, maar zijn onbruikbaar als zaken complex worden en niet meer binnen standaardsjablonen passen. Ons verlangen naar eenvoudige verhalen kan tot een ongelukkig einde leiden.

Zekerheid. De behoefte aan zekerheid is een emotie als liefde of woede. En net als deze emoties voorkomt dit tot rationeel redeneren. Als we geloven dat we gelijk hebben, stoppen we met goed luisteren en negeren we informatie die ons ongelijk bewijzen. Dat iets goed voelt, wil niet zeggen dat het zo is.

Overeenstemming. We streven naar overeenstemming en haten conflicten, omdat dit in onze genen zit om te kunnen overleven. Als we het oneens zijn, ervaren we sociale stress. Dit leidt ertoe dat we geneigd zijn gemakkelijk overeenstemming te bereiken waardoor waardevolle opties achterwege blijven. Ofwel, het berooft ons letterlijk van goede ideeën.

Controle. Ons verlangen naar controle is nauw verbonden met ons gevoel van geluk. Toch is het verlangen naar controle niet mogelijk in een onvoorspelbare wereld. Dit streven leidt ons naar het pad van simplistische en ineffectieve oplossingen.

Hoewel we nooit volledig aan deze valkuilen kunnen ontsnappen, kunnen de volgende vragen helpen om onze instincten beter te herkennen:

1. Waarom geloof ik wat ik geloof? Wij verwisselen hetgeen waarin wij geloven vaak met de waarheid en stellen ons zelden de vraag hoe we bij onze mening komen. Om dit patroon te doorbeken zoek ook naar bewijzen voor het gelijk van de ander.
2. Hoe kon ik het mis hebben? Deze vraag is niet gericht om je overtuiging waterdicht te maken maar om je te stimuleren je open te stellen om anders naar probleemstellingen te kijken. Zo kun je als voorbeeld op verschillende wijzen naar het fenomeen loyaliteit kijken.
3. Wie wil ik in mijn volgende (identiteit) fase zijn?
   Wat zal mijn volgende stap zijn, welke stippen zet ik aan de horizon. Hoe ziet mijn grotere plaatje er uit? Hoe ziet mijn persoonlijke ontwikkeling er uit?